گزارش | پژوهش؛ از نمودار سازمانی تا اولویت بندی و اجرا

سالهاست که "پژوهش " راه خود را به واژه نامه ادبیات سازمانی بازکرده است و در قالب یک عنوان آشنا، به پژوهشگران و جامعه علمی کشور معرفی می شود: " اولویت های پژوهشی" ؛   خوشبختانه این مقوله در بهزیستی مغفول نمانده است و می توان آن را در" معاونت آموزش، پژوهش و ساختارهای سازمانی اداره فناوری اطلاعات، ارتباطات و تحول اداری" بهزیستی کشور و پست سازمانی" رئیس گروه پژوهش" مشاهده کرد. در ادارات کل استان ها نیز "واحد آموزش و پژوهش اداره فناوری اطلاعات، ارتباطات و تحول اداری" و پست سازمانی"کارشناس پژوهش و آموزش" عهده دار امور پژوهشی هستند که با بهره مندی از یک درصد کل اعتبارات مالی ستادی (منهای اعتبارات فصل ۶و۱) سعی در اجرای بهینه امور پژوهشی دارند.

با نگاهی گذرا به نمودار سازمانی و پست های پیوست آن و اعتبارات تخصیصی، به خوبی می توان جایگاه و اعتبار پژوهش را ارزیابی و رصد کرد. اعتباری که بنا به گفته غفاری زاده، کارشناس پژوهش اداره کل بهزیستی خراسان رضوی بسیار ناچیز و تنها جوابگوی اجرای تنها یک طرح پژوهشی در سال است.

طرح های پژوهشی؛ موازنه نابرابر اعتبارات- فرایند

نکته قابل تامل دیگر، موازنه نابرابر و قابل تامل اعتبارات- فرایند است؛ یک طرف این موازنه، اعتبارات اندک و طرف دیگر آن، فرایند تخصصی و زمان بر "شناسایی، اعلام و واگذاری طرح های پژوهشی" است؛ غفاری زاده مراحل این فرایند را که از اردیبهشت ماه هر سال آغاز می شود، اینگونه معرفی می کند: 

-دریافت نیازهای پژوهشی از معاونت های تخصصی ستاد و شهرستان های استان

-تشکیل "کارگروه تخصصی پژوهش" مرکب از دو نفر از اعضای هیات علمی، کارشناسان معاونت های اداره کل بهزیستی استان، یک نفر از مدیریت بهزیستی مشهد و بررسی نیازهای پژوهشی و تعیین اولویت ها در این کارگروه

-برگزاری جلسه "شورای پژوهش" مرکب از مدیرکل، معاونین، رئیس اداره فناوری اطلاعات و کارشناس پژوهش و بررسی و انتخاب اولویت های پژوهشی از میان اولویت های پیشنهادی کارگروه تخصصی پژوهش

-اعلام اولویت های پژوهشی منتخب به واحد پژوهش سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان

-اعلام اولویت های پژوهشی مصوب سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان به بهزیستی کشور

-ارسال فرم و نامه فراخوان اولویت های پژوهشی مصوب به دانشگاه های دولتی و خصوصی و مراکز پژوهشی خصوصی که مجوز علمی-پژوهشی وزارت علوم و یا وزارت بهداشت را دارا می باشند.

-تکمیل فرم اولیه پژوهش توسط مجری و ارسال آن به واحد پژوهش بهزیستی استان

-ارسال فرم اولیه پژوهش مجریان به سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان جهت تایید

-اعلام تایید سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان به مجریان جهت ارسال فرم پیشنهاده طرح به واحد پژوهش بهزیستی

- ارسال فرم تکمیل شده پیشنهاده طرح مجریان به سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان جهت دریافت تایید کارگروه برنامه ریزی و توسعه این سازمان

-ثبت پیشنهاده طرح تایید شده در سامانه سمات توسط واحد پژوهش بهزیستی استان و دریافت کد رهگیری: این مرحله در راستای ممانعت از اجرای طرح های پژوهشی تکراری و تخصصی تر و کاربردی تر شدن آنها صورت می گیرد؛ فرایندی که ممکن است به تایید، رد و یا اصلاحیه پروپوزال ختم شود.

در صورت تایید پیشنهاده طرح درکمیسیون های تخصصی وزارت علوم، با تنظیم قرارداد بین اداره کل بهزیستی و مجری، طرح پژوهشی وارد فاز عملیاتی می شود و مجری موظف است تحت نظارت ناظران طرح که از کارشناسان معاونت های تخصصی بهزیستی استان انتخاب می شوند، طرح را تا قبل از پایان فروردین ماه سال بعد، به اتمام رسانده و از سامانه سمات، کد خاتمه طرح دریافت کند.

اما این پایان کار مجری طرح نیست؛ در خصوص طرح های زیر ۵۰ میلیون تومان، چاپ یک مقاله در مجلات تخصصی داخلی(علمی-ترویجی)، طرح های بین ۵۰ تا ۱۰۰ میلیون تومان، چاپ یک مقاله در مجلات علمی-پژوهشی داخلی و طرح های بالای ۱۰۰ میلیون تومان، چاپ یک مقاله ISI، تعهد دیگری است که مجری طرح ملزم به انجام آن است.

با مرور فرایند بالا می توان به چند نقطه ضعف و قوت اشاره کرد؛ استفاده از کارشناسان ستادی به عنوان ناظر و ثبت طرح های پژوهشی در سامانه سمات در راستای حذف طرح های تکراری از جمله نقاط قوت این فرایند است.

اما الزام مجریان به طی یک فرایند طولانی و بوروکراسی چندجانبه بین سازمانی، اختصاص اعتبار مالی محدود به طرح های پژوهشی، می تواند به عدم استقبال گروه های پژوهشی معتبر و مجرب و متعاقب آن کیفیت پایین پژوهش و نتایج آن منجر شود. اثری که در بلند مدت اصل وجودی پژوهش را زیر سوال برده و خالی از فایده می کند.

کفه سنگین ترازوی طرح های پژوهشی به سمت حوزه اجتماعی

از سال ۸۷ تاکنون ۶۰ طرح پژوهشی در بهزیستی خراسان رضوی انجام شده است که به ترتیب؛ حوزه اجتماعی، پیشگیری، توانبخشی و مشارکت های مردمی، بیشترین اولویت های پژوهشی را به خود اختصاص داده اند.

غفاری زاده معتقد است که با وجود اهمیت انجام پژوهش در کلیه حوزه های تخصصی، سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان در تایید و انتخاب اولویت های پژوهشی پیشنهادی، تاکید بیشتری بر موضوعات اجتماعی دارند زیرا بهزیستی را یک نهاد درگیر و کلیدی در حوزه مسایل اجتماعی می داند.

طرح های پژوهشی؛ از اولویت بندی تا اجرا

اکنون سوالی که پیش می آید این است که آیا یک طرح پژوهشی پس از گذر از تمام این مراحل، در حوزه عمل، شانس تغییر و اصلاح رویه ها و برنامه ها را پیدا می کند؟ کارشناس پژوهش بهزیستی خراسان رضوی اعتقاد دارد علاوه بر برگزاری جلسه با معاونت های تخصصی بهزیستی و ارایه و اعلام نتایج طرح های پژوهشی به آنها که همواره انجام می شود، اتخاذ یک رویکرد و نگاه جدی به مقوله پژوهش، اختصاص اعتبار بیشتر، حمایت مالی از پایان نامه های دانشجویی مرتبط با موضوعات تخصصی بهزیستی، پژوهش محور شدن کلیه طرح ها و برنامه ها در بهزیستی و امکان سنجی و نیازسنجی دقیق و علمی آنها، کاربردی کردن نتایج طرح های پژوهشی در سازمان، می تواند گام های مثبت دیگری باشد که یک سازمان را از تکرار رویه های غلط به سمت مسیرهای نو و تازه و توسعه و بهبود فرایندها رهنمون شود.

بانک پژوهشی کارکنان بهزیستی خراسان رضوی

ناگفته پیداست که در هر سازمانی، ظرفیت فکری، علمی و اجرایی کارکنان، اندوخته ارزشمندی است که می تواند در کلیه پژوهش ها و حتی طرح ها و برنامه ها مورد استفاده قرار گیرد. واحد پژوهش بهزیستی خراسان رضوی با علم به این ظرفیت ارزشمند، ضمن راه اندازی بانک پژوهشی، کارکنان را به ثبت مقالات علمی-پژوهشی، پایان نامه های دانشجویی، کتاب ها، تجربیات و مستندات کاری دعوت می کند تا در این فضا، امکان به اشتراک گذاشتن فعالیت های علمی و تجربی فراهم گردد. 

و در پایان...

 و در پایان تاکید بر چند واقعیت خالی از فایده نیست؛ پژوهش به عنوان ابزار توسعه، بدون بودجه حتی در نمودار سازمانی هم دوام نخواهد آورد و در صورت بقا نیز تبدیل به یک نقش تشریفاتی خواهد شد. سازمان بهزیستی به عنوان یک نهاد درگیر در حوزه مسایل اجتماعی با دارا بودن گروه های هدف متکثر و متنوع، به اتخاذ رویکردهای علمی و هدفمند در به ثمر رساندن برنامه های خرد و کلان خود نیازمند است؛ رویه ای که در عین هزینه بر بودن، در طولانی مدت به اصلاح رویه ها و صرفه جویی و پرهیز از تکرار برنامه های کلیشه ای خواهد انجامید.